تجمع زیستی فلزات سنگین در زنجیره ی غذایی تعدادی از پرندگان ذخیره گاه زیست کره دنا

نگرانی در مورد فلزات سنگین به عنوان آلاینده¬های زیست محیطی و همچنین به خاطر پایداریشان در اکوسیستم، وجود دارد. پایش زیستی می¬تواند روشی مناسب برای سنجش غلظت این فلزات و در دسترس بودن زیستی آنها باشد. پرندگان به دلیل قرار داشتن در سطوح بالای زنجیره¬های غذایی در یک اکوسیستم و همچنین حساسیت آنها به مواد سمی، شاخص¬های مفیدی برای سنجش آلودگی فلزات سنگین می¬باشند. در تحقیق حاضر غلظت فلزات سنگین روی، سرب و کادمیوم در سطح وسیعی از ذخیره¬گاه زیست-کره دنا اندازه¬گیری شد و غلظت این فلزات در رسوبات، جلبک اسپیروژیرا، سیاه ماهی و پرندگان خشکی و آبزی اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. همچنین روند بزرگنمایی زیستی فلزات سنگین در سه زنجیره¬ی غذایی گونه¬های ماهی خورک ابلق، حواصیل ارغوانی و عقاب دریایی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از اندازه¬گیری غلظت فلزات سنگین در رسوبات رودخانه¬ی بشار نشان داد که غلظت سرب پاینتر از سطح استاندارد رسوبات آب شیرین است و با توجه به این استاندارد آلودگی به سرب در رسوبات وجود ندارد اما سطح روی و کادمیوم بالاتر از این استاندارد است و آلودگی به این دو فلز وجود دارد. نتایج حاصل از بررسی غلظت فلزات سنگین در جلبک اسپیروژیرا، سطح بالای از تجمع فلزات سنگین در این گونه را نشان داد. بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی غلظت فلزات سنگین در رسوبات و جلبک اسپیروژیرا در ایستگاه¬های مختلف در رودخانه بشار، بیشترین سطح غلظت فلزات در ایستگاه2 (بعد از ورود فاضلاب شهر یاسوج به رودخانه بشار) است که ناشی از تاثیر فاضلاب وردی بر ورود فلزات سنگین به رودخانه بشار است و کمترین غلظت فلزات سنگین در ایستگاه5 (مرز خروجی استان) بدست آمد. بررسی غلظت فلزات سنگین در سیاه ماهی نشان داد که بین طول و وزن این گونه و تجمع زیستی فلزات سنگین همبستگی منفی وجود دارد. میزان تجمع زیستی فلزات سنگین در بدن سیاه ماهی، در سنین پایین بیشتر از سنین بالا است. بر اساس مقایسه سطح غلظت فلزات سنگین در سیاه ماهی با استانداردهای مختلف، غلظت سرب، کادمیوم و روی نسبت به اکثر استانداردهای جهانی بالاتر است و این می¬تواند نشان دهنده¬ی آلودگی سیاه ماهی به فلزات سنگین باشد. سنجش تجمع زیستی فلزات سنگین در پرندگان در چهار بافت (کبد، کلیه، عضله¬ی سینه و پر) در شش گونه¬ از پرندگان (کبک، کلاغ ابلق، پاشلک معمولی، ماهی¬خورک ابلق، عقاب ماهی¬گیر و حواصیل ارغوانی) صورت گرفت، بر اساس نتایج اختلاف معنی¬داری در تجمع زیستی فلزات مورد بررسی در بافت¬ها وجود دارد و بیشترین تجمع زیستی در پر و کمترین در عضله¬ی سینه مشاهده شد. بین چهار بافت مورد بررسی بهترین بافت برای پایش سرب و روی، پر و برای کادمیوم، کلیه می¬باشد. همچنین بر اساس نتایج، میزان تجمع زیستی کادمیوم و سرب در پرندگان آبزی بیشتر از پرندگان خشکی¬زی است اما سطح غلظت روی در پرندگان خشکی و آبزی تفاوت چندانی نسبت به هم ندارد. بر اساس مقایسه میانگین غلظت روی، سرب و کادمیوم در پرندگان با استانداردهای ارائه شده توسط محققین، غلظت کادمیوم در اکثر بافت¬ها پاینتر از حد استاندارد¬های ارائه شده است اگرچه در برخی بافت¬ها مانند کلیه پاشلک آلودگی به کادمیوم وجود دارد اما به طور کلی در بقیه¬ی گونه¬ها آلودگی به کادمیوم وجود ندارد. اما از طرفی غلظت سرب در تمام بافت¬های مورد بررسی پرندگان و همچنین غلظت روی در تمام بافت¬ها به جزء عضله سینه¬ی کبک، پاشلک معمولی و ماهی¬خورک ابلق بالاتر از حد استاندارد است و می¬تواند نشان دهنده¬ی آلودگی به سرب و روی در این گونه¬ها باشد. در بررسی روند بزرگنمایی زیستی فلزات سنگین در زنجیره¬های غذایی پرندگان، اگرچه در بین بعضی از سطوح غذایی فلزات سرب، روی و کادمیوم در طول زنجیره غذایی بزرگنمایی زیستی را نشان می¬دهند اما در طول کل زنجیره غذایی این ویژگی را از خود نشان نمی¬دهند.